Kolejny wykład otwarty STUDIUM RES GESTAE” odbył się 19 listopada 2019 roku. Gościem studium był dr Tomasz Makowski, Dyrektor Biblioteki Narodowej, który wygłosił wykład pt. 75-lecie podpalenia Biblioteki Narodowej. Strata bez precedensu”.
“Biblioteka Narodowa, jedna z największych i najcenniejszych bibliotek Polski i Europy, przygotowywała się do nadchodzącej wojny planując działania zabezpieczające. Najcenniejsze dla kultury narodowej i polskiej historii 22 rękopisy ze skarbca BN zostały w dwóch kufrach 5 sierpnia 1939 roku wywiezione z gmachu BN. A wśród nich średniowieczne zabytki: Rocznik świętokrzyski dawny (ze słynnymi zdaniami w języku łacińskim o początkach Polski: Dąbrówka przybyła do Mieszka, Mieszko został ochrzczony), Psałterz floriański (sporządzony dla św. Królowej Jadwigi), Kazania świętokrzyskie (najstarszy zapis prozy w języku polskim), kroniki Wincentego Kadłubka i Galla Anonima oraz teka z rękopisami Fryderyka Chopina. Rękopisy te wraz ze skarbcem BGK, NBP, Funduszem Obrony Narodowej i cennymi zabytkami opuściły Warszawę 6 września 1939 roku, aby po długiej podróży znaleźć schronienie w Kanadzie. Tam przetrwały. Pierwsze straty BN poniosła w czasie nalotów niemieckich we wrześniu 1939 roku, mimo ofiarnej akcji przenoszenia zbiorów do piwnic. Wówczas straciła m.in. ok. 800 rękopisów i 30 tysięcy woluminów słynnej Biblioteki Raperswilskiej wraz z 250 tysiącami tomów Centralnej Biblioteki Wojskowej, w której była przechowywana.W dniu 1 lutego 1940 roku BN została przez władze okupacyjne zamknięta. Od lipca 1940 do lutego 1941 roku Niemcy tworzyli w Warszawie „Bibliotekę Państwową” (Staatsbibliothek Warschau), w której składzie znalazły się: Biblioteka Narodowa, Uniwersytecka i Biblioteka Ordynacji Krasińskich oraz wiele bibliotek likwidowanych instytucji. Zbiory BN miały pozostać zamknięte dla czytelników. Najcenniejsze kolekcje (rękopisów, starodruków, rysunków, rycin, map, nut) wymienionych wyżej bibliotek zgromadzono w nowoczesnym magazynie Biblioteki Krasińskich przy ul. Okólnik. Rabunki niemieckie oraz wywożenie pojedynczych zabytków i większych zbiorów trwały przez całą niemiecką okupację Warszawy.W czasie powstania warszawskiego część zbiorów została spalona, jednak ogromna kolekcja najcenniejszych obiektów została zabezpieczona przez bibliotekarzy polskich w podziemiach gmachu. Tam przetrwały. Podpisany 2/3 października 1944 roku kończący powstanie warszawskie Układ o zaprzestaniu działań wojennych zawierał pkt. 10: „Umożliwi się ewakuację przedmiotów posiadających wartość artystyczną, kulturalną i kościelną”. Niemcy uniemożliwiali jednak ewakuację zbiorów. Jednostka Wehrmachtu – Brandkommando – najprawdopodobniej w dniach 12–13 października 1944 roku spaliła kolekcje najcenniejszych zabytków piśmiennictwa Biblioteki Narodowej. To jedna z największych strat polskiej kultury w jej historii i jedna z największych strat piśmiennictwa w historii świata.Biblioteka Narodowa straciła co najmniej 39 tysięcy rękopisów, a zapewne znacznie więcej, nawet do 50 tysięcy, książek z XV–XVIII wieku ok. 80 tysięcy, książek z XIX–XX wieku – 100 tysięcy, a także 60 tysięcy rysunków i rycin, 25 tysięcy nut, 10 tysięcy map. Nie można zapomnieć też o wspaniałych bibliotekach rodowych, które wówczas niemal przestały istnieć, w tym słynną kolekcję rękopisów Biblioteki Krasińskich, z ponad 7 tysięcy ocalało 78 woluminów. Uratowano niewiele z najcenniejszych kolekcji z Okólnika. Lepiej zachowały się zbiory nowe BN znajdujące się budynku SGH na Rakowieckiej.W przezroczystej urnie, w której bibliotekarze przed 75 laty umieścili popioły najcenniejszych kolekcji BN, można dostrzec jeszcze kształty woluminów rękopisów i książek drukowanych. Nikt ich nigdy nie przeczyta”*.
Galeria
23 stycznia 2023
